Wywalczyć Polskę - kształtowanie się granic Niepodległej

Rzeczpospolita zniknęła z map Europy na 123 lata na mocy rozbiorów. Pierwszy z nich odbył się w 1772, a drugi w 1793r. Rok później próbowano ratować niepodległość powstaniem, którym dowodził Tadeusz Kościuszko. Po upadku insurekcji i trzecim rozbiorze z 1795 roku, wielu Polaków, zwłaszcza wojskowych, wyemigrowało z kraju, głównie do Saksonii, Włoch i Francji. Wielu z nich związało swe losy z gen. Napoleonem I Bonaparte, który w 1797 wydał zgodę na utworzenie Legionów Polskich we Włoszech pod dowództwem gen. Henryka Dąbrowskiego, których celem była walka o niepodległość. W tym samym roku Józef Wybicki skomponował Pieśń Legionów Polskich zaczynającą się od słów Jeszcze Polska nie umarła, póki my żyjemy. My, czyli ci którzy nie godzili się na niewolę i zamierzali upomnieć się o niepodległość zbrojnie. Gdy wojska francuskie pokonały Prusaków, cesarz ogłosił polską wojnę przeciw Rosji. W 1806 roku generał Dąbrowski zainicjował zwycięskie powstanie wielkopolskie, dzięki któremu Polacy wyzwolili Wielkopolskę z zaboru pruskiego. W 1807 utworzono Księstwo Warszawskie. Formalnie wolne, w rzeczywistości terytorium zależne podporządkowane Cesarstwu Francuskiemu i jego władcy, cesarzowi Francuzów Napoleonowi Bonaparte.

Istniało do 1815 roku, kiedy to Napoleon poniósł klęskę i w wyniku Kongresu Wiedeńskiego w tym samym roku powstało Królestwo Polskie, potocznie nazywane Kongresówką, które było połączone unią personalną z Imperium Rosyjskim w latach 1815–1832 w oparciu o Konstytucję Królestwa Polskiego. Polacy dążyli do zachowania jego autonomii i występowali przeciw łamaniu konstytucji, co było przyczyną wybuchu Powstania Listopadowego w 1930 roku. Po jego upadku w roku 1931 autonomia Królestwa Polskiego została ograniczona. Po upadku powstania listopadowego cesarz Mikołaj I Romanow wypowiedział słowa: Nie wiem, czy będzie jeszcze kiedy jaka Polska, ale tego jestem pewien, że nie będzie już Polaków. Na skutek represji związanych z upadkiem zrywu wielu Polaków wyemigrowała, głównie do Paryża i innych części Francji. Ten ruch migracyjny nazywany jest Wielką Emigracją. Jej głównymi przedstawicielami byli m.in. Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, książę Adam Jerzy Czartoryski, Zygmunt Krasiński i Fryderyk Chopin.

 Po raz kolejny podniesiono sztandar walki o niepodległość w 1863 roku. Wybuchłe powstanie styczniowe było największym polskim powstaniem narodowym, i w przeciwieństwie do powstania listopadowego, o którym papież Grzegorz XVI powiedział, że jest buntem przeciw legalnej władzy cara, to spotkało się z poparciem międzynarodowej opinii publicznej. Poniosło jednak klęskę w 1964 roku, po jego upadku Kraj i Litwa pogrążyły się w żałobie narodowej. W roku 1867 zniesiono autonomię Królestwa Polskiego. Wydarzenia te usunęły w cień zwolenników powstańczej walki o niepodległość, a zaczęła dominować praca organiczna. Następne pokolenie odrzuciło bierność wobec niewoli. Pokolenie niepokornych zaczęło kształtować nowe ruchy ideowe.

 W roku 1892 na zjeździe w Paryżu powstała Polska Partia Socjalistyczna, która rok później rozpoczęła działalność w kraju. Na czoło partii wysunął się Józef Piłsudski, który wraz z innymi działaczami był przekonany, że naród może rozwijać się prawidłowo jedynie we własnym państwie, dlatego celem PPSu stała się walka o niepodległą Polskę o ustroju socjalistyczym i demokratycznym. Na przełomie lat 80. i 90. XIX w. zaczął kształtować się ruch narodowy. W 1893r. powołano tajną Ligę Narodową, na czele której stanął Roman Dmowski. Najważniejszą wartością dla tego ugrupowania był naród. Uważano, że Polacy muszą uświadomić sobie swoją odrębność i bronić prawa do swobodnego rozwoju niezależnie od dzielących ich granic państw zaborczych. Najlepsze warunki do rozwoju polskiego życia politycznego, dzięki autonomii galicyjskiej panowały w zaborze galicyjskim. Nieco gorzej było w zaborze pruskim, ze względu na politykę germanizacyjną. Jawnej działalności politycznej nie można było prowadzić w zaborze rosyjskim, gdzie panował stan wojenny od czasów powstania styczniowego. Sytuacja zmieniła się w 1905 roku, w czasie rewolucji, która ogarnęła całą Rosję, wraz z Królestwem Polskim. Socjaliści i narodowcy zyskali wówczas większe wpływy i rozpoczęli swobodniejszą działalność.

 Gdy wybuchła I WŚ nikt nie przejmował się sprawą polską. Jeden ze współpracowników Piłsudskiego, Michał Sokolnicki napisał: Nikt na całym świecie Polski nie chce. Polskę uważano w Europie za wewnętrzny problem zaborców. Premier brytyjski Herbert Asquith mówił Ignacemu Paderewskiemu: Nie ma żadnej nadziei dla ojczyzny Pana. Dowódcy walczących na ziemiach polskich armii chcieli zdobyć sobie przychylność Polaków. Zdawali sobie z tego sprawę przywódcy dwóch polskich nurtów politycznych. Dmowski poparł państwa ententy walczące z Niemcami, a Piłsudski stanął po stronie państw centralnych. Dmowski wyjechał na Zachód gdzie bezskutecznie starał się zainteresować władze francuskie i brytyjskie sprawą polską. Piłsudski liczył na połączenie ziem zaboru austriackiego z Królestwem Polskim, i że staną się trzecim członkiem monarchii Austro-Węgier. Zaczęto tworzyć Legiony Polskie, które miały walczyć z Rosją o niepodległość Polski. Męstwo i ofiarność legionistów przekonało społeczeństwo, że walczą oni nie o zwycięstwo państw centralnych, ale o Polskę. W 1915 Piłsudski wstrzymał werbunek do Legionów i utworzył Polską Organizację Wojskową działającą w konspiracji. 5 listopada 1916 monarchowie Niemiec i Austro-Węgier wydali akt zapowiadający utworzenie państwa polskiego z ziem zaboru rosyjskiego. Powstało zależne od nich Królestwo Polskie. Sprawa polska zaistniała wówczas na arenie międzynarodowej. 22 stycznia 1917 prezydent USA, Thomas Woodrow Wilson, wydał orędzie, w którym stwierdził m.in. że powinna powstać wolna i zjednoczona Polska. Wynikło to z zabiegów wybitnego polskiego pianisty Ignacego Paderewskiego. Rewolucja lutowa w 1917r. była przełomem w sprawie polskiej. Nowe władze rosyjskie zgodziły się na utworzenie państwa polskiego, które będzie znajdowało się w sojuszu z Rosją. Uformowano wówczas 3 polskie korpusy. Jednym z nim dowodził Józef Dowbor-Muśnicki. 4 czerwca 1917 r. we Francji zaczęto tworzyć Błękitną Armię pod dowództwem gen. Józefa Hallera, która wzięła udział w ostatniej fazie walk z Niemcami na froncie zachodnim. 12 września 1917 w kraju została powołana Rada Regencyjna, która pełniła funkcję tymczasowej władzy państwowej. 8 stycznia 1918 prezydent Wilson wydał czternasto punktowe orędzie, w którym punkt 13 dotyczył konieczności powstania niepodległego państwa polskiego z dostępem do morza. 3 sierpnia 1918 premierzy Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch wydali deklarację wersalską, w której stwierdzono, że powstanie niepodległego państwa polskiego jest warunkiem trwałego pokoju w Europie. 10 listopada 1918 do Warszawy przybył Józef Piłsudski, którego powrót zbiegł się z zawieszeniem broni między Niemcami a ententą 11 listopada, które zakończyło I WŚ.

 11 listopada nikt w Polsce nie wiedział, gdzie tak dokładnie jest Polska, jej granice różniły się znacząco od granic, które znamy z podręczników do historii i ostatecznie ukształtowały się ok. 1922 roku. Po zakończeniu I WŚ powstały dwie koncepcje na kształt granic Polski: koncepcja inkorporacyjna, zaproponowana przez Romana Dmowskiego, zakładała, że polska granica na wschodzie powinna sięgać tam, gdzie możliwa będzie pełna asymilacja mieszkających na tych terenach mniejszości narodowych, oraz koncepcja federacyjna wysunięta przez Józefa Piłsudskiego, której najważniejszym założeniem było przesunięcie polskiej granicy jak najdalej na wschód i utworzenie niepodległych państw (litewskie, białoruskie i ukraińskie) powiązanych sojuszami (federacjami) z Polską. Byłyby one jednocześnie buforami oddzielającymi II RP od bolszewickiej Rosji. Listopad 1918 roku umożliwił powstanie II Rzeczpospolitej, ale był też preludium nowej wojny. Wojny na wielu frontach. Na terenach Górnego Śląska, Warmii, Mazur i Powiśla miały odbyć się plebiscyty. Pomorze i Kujawy zostały przyłączone do Polski na mocy traktatu wersalskiego. 26 grudnia 1918 do Poznania przybył Ignacy Paderewski. Następnego dnia wybuchło powstanie wielkopolskie. 16 lutego 1919 w Trewirze podpisano traktat rozejmowy.

Na Górnym Śląsku zwalniano z fabryk polskich robotników, co stało się przyczyną wybuchu I powstania śląskiego w sierpniu 1919, w skutek którego wycofano wojska niemieckie z tych ziem. W sierpniu 1920 roku doszło do antypolskich napadów, które doprowadziły do wybuchu II powstania śląskiego. Dzięki niemu zlikwidowano policję niemiecką i powołano w jej miejsce Policję Plebiscytową. Plebiscyt odbył się 20 marca 1921 i zakończył się zwycięstwem Niemców. Na początku maja 1921 roku wybuchło III powstanie śląskie, które trwało do lipca 1921. W reakcji na zbrojny zryw Polaków alianci dokonali ponownego podziału Górnego Śląska. Polsce przyznano 29% ziem objętych plebiscytem, co okazało się ogromnym sukcesem ze względu na potencjał gospodarczy tych terenów.

Najbardziej zacięte walki toczyły się o wschodnią granicę II Rzeczypospolitej. 1 listopada 1918 Ukraińcy zajęli większość Galicji wschodniej ze Lwowem. Wywołało to opór ludności polskiej we Lwowie. Wiosną 1919 została tam skierowana Błękitna Armia, która wyparła Ukraińców za Zbrucz. W kwietniu 1920 Piłsudski zawarł porozumienie z rządem Ukraińskiej Republiki Ludowej z Symonem Petlurą na czele, który uznał prawo Polski do Galicji wschodniej i Wołynia w zamian za pomoc w wyparciu armii bolszewickiej.

W czerwcu Armia Czerwona przeszła do ofensywy i wyparła Polaków z Ukrainy i szybko opanowała wschodnią Polskę. 13 sierpnia 1920 rozpoczęła się bitwa warszawska, która zakończyła się 16 sierpnia zwycięstwem obrońców. 18 marca 1921 w Rydze podpisano porozumienie z bolszewikami w sprawie przebiegu granicy na linii od Dźwiny przez Białoruś do Zbrucza i Dniestru.

Na początku października 1920 gen. Lucjan Żeligowski wzniecił pozorny bunt przeciw Polakom i zajął Wilno 9 października 1920, ostatecznie włączone do II RP w marcu 1920.

11 lipca 1920 roku, kiedy Polacy toczyli walki z bolszewikami odbył się plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu, który wygrali Niemcy.

Polską drogę do odzyskania niepodległości można porównać do drogi krzyżowej. Była ona niezwykle trudna, długotrwała, łączyła się z licznymi upadkami i upokorzeniami Polaków m.in. klęski powstań narodowych,czy represje na Polakach, proces germanizacji i rusyfikacji. Odrodzenia Polski upatrywano się u Napoleona, poprzez powstania, w pracy organicznej, a w końcu na skutek Wielkiej Wojny. Wpływ na sytuację kraju mieli Polacy przebywający na emigracji, udowadniając tym samym, że polskość nie ma granic. Kształtowanie się polskich granic nie było procesem tak łatwym jakby się wydawało, a Polska nie odzyskała niepodległości z dnia na dzień.